Dünya işleriyle meşgul olmayan ve dünya hazlarına karşı bigâne kalan perhîzkâra zâhid, ehl-i tasavvuftan olan ve öyle görünen kimselere sûfî denir. Her ikisi de münevverlerin, rindlerin sevmedikleri, hasım telâkki ettikleri kimselerdir. Hemen her şâirin, hatta şeyh ve sûfî şâirlerin bile şiirlerinde sûfî, zâhid, vâiz tâbirlerine sık sık tesadüf olunur. Şârîh Sûdî: “Sûfîlere ta’rîz şuarânın adetindendir.” diyor.
Teklif edince sâki mecliste bi’l-bedâhe
Sûfi mey-i harâmı içmiş maa’l-kerâhe
Nesîb
Bi’l-bedâhe: Düşünmeksizin, ansızın.
Maa’l-kerâhe: İstemeyerek, hoşlanmayarak.
Zâhidâ etme cedel, basmaz ayak savmaaya
Rind-i mihnet-zedenin meskenidir meyhâne
Sermed
Şîşe-i bâdeyi pinhân edegörsün yârân
Ayağı denk alalım zâhid-i nekbet geliyor
Fehîm
Setr için zâhid-i âlûde-meniş bâdesini
Perde eyler der-i meyhâneye seccâdesin
Sâbit
Mânâ: Bulaşık huylu sûfî şarabım görünmesin diye meyhâne kapısına seccadesini perde yapar.
Zâhid-i huşk ile saf-beste-i divân-ı namâz
Olamaz ma’bed-i Mevlâ’da dahi ehl-i dilân
Nu’mân Mahir
Mânâ: Ârif olanlar kuru (ham) sofularla mescidde bile namaza bir safta durmazlar.
Şu beyitler de sofu kürsî şeyhlerine ta’rîzi hâvidir.*
Meclis-i rind-i sebük-rûha haber ver sâki
Bâr-ı destâr ile ol sûfi-i sıklet geliyor
Fehîm
Mânâ: Sâkî! Hafif canlı rindlerin meclisine git, de ki: O meclise ağırlık veren sûfî kocaman kavuğuyla geliyor!
Görüp galtîde tâc-ı şeyhi bir peymâne sanmışlar
Ridâsın pîş-gîr-i sufra-i meyhâne sanmışlar
Sâbit
Mânâ: Şeyhin yere yuvarlanmış tâcını görenler şarap kadehi, omuz şalını da meyhâne sofrasının örtüsü sanmışlar.
Vebâ demez mi girip şeyh efendi koltuğuna
Duâ buyurmak için şunda bir mezâra buyur
Sâbit
Veba: Koltuk altında çıkan öldürücü bir çıbandır.
Sâbit:
“Şeyhin koltuğunda veba çıbanı çıkıp da duâ etmek için şurada bir mezâra buyurun denmez mi, yani ölmeye duâ etmez mi?” demek istediği halde, vebâyı teşhis ve intak ederek “Vebâ şeyhin koluna girip, efendi şurada bir mezâr var. Lütfen bir duâda bulununuz demez mi?” diye zarafet yapmıştır.†
Mesîhî şu beytinde bir köşeye oturmuş, sırtını duvara dayamış, dizlerini dikerek veya kemer-i vahdet denilen kemendi takarak uyuyan bir sûfîyi tasvîr ediyor:
Peşîmândır meğer zühdüne sûfî
Ki kaldırmaz başın bucakda dizden
Mesîhî
Şâir “Vahdet kemerine girmiş”, yani iki ucu birleşik bir kemendi boynundan ve dizinden geçirerek iki duvar köşesine sırtını verip ibâdetle meşgul olan bir sûfîyi tasvîr etmiştir. Kemendle oturunca dizler dikik durur ve başı öne doğru eğer. Bu sebeple sûfînin başı dizi üstüne eğilir.
Girmiş kemer-i vahdete almış ele tesbîh
Her birisinin vird-i zebânı çil ü pencâh
Rûhî
- *Şeyh: Kürsî şeyhi demektir. Tarikat mürşidlerine de şeyh denilirdi. Bunlara ait olanlar işaret ve karine ile anlaşılır.
- †Seyyid Vehbî’nin şu beyti de bu münasebetle hatırlanır: Saklanmasaydı eğer kolduğuna a’dânın Vebâya der idi âhım belâ mübârek-bâd
- 1.Onay AT. Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. H Yayınları; 2009.
